Γράφει η Ελπινίκη Νίνου
«Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου» του Θανάση Τριαρίδη
Θέατρο OLVIO
Η φράση «Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου» λειτουργεί σαν προειδοποίηση. Παραπέμπει στα τρένα που έφευγαν για το Άουσβιτς, αλλά και στα σημερινά «τρένα» ή άλλα μέσα της Ευρώπης, όπου άνθρωποι χάνονται σιωπηλά κάτω από το βάρος μιας απάνθρωπης κανονικότητας. Ο Θανάσης Τριαρίδης, πιστός στη ριζοσπαστική του γραφή, χτίζει ένα δυστοπικό σύμπαν που καθρεφτίζει το παρόν, με τρόπο σχεδόν προφητικό: μια κρατική υπηρεσία, το «γραφείο 20/4», που λειτουργεί σαν μηχανισμός εξόντωσης μέσα από τη λογική της γραφειοκρατίας.
Η σκηνοθετική προσέγγιση των Νίκου Μαρνά και Γιώργου Γκιόκα είναι ευρηματική, σφιχτοδεμένη και απολύτως ρυθμική. Δημιουργεί έναν χώρο ψυχρό, σχεδόν αποστειρωμένο, όπου όμως η ένταση βράζει κάτω από την επιφάνεια. Ο ρυθμός της παράστασης είναι υποδειγματικός: οι συνεχείς εναλλαγές από το κωμικό στο δραματικό, από την ειρωνεία στη φρίκη, κρατούν τον θεατή σε μια διαρκή εγρήγορση. Η κωμικοτραγική γραφειοκρατία του έργου μεταφέρεται σκηνικά με εξαιρετική ισορροπία. Το κοινό γελά — και σχεδόν αμέσως παγώνει. Οι ήρωες, εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα κανόνων και εντύπων, εκτελούν «καθήκοντα» που μεταφράζονται σε ανθρώπινες ζωές. Η γελοιότητα του συστήματος αποκαλύπτει τη φρίκη του, κι αυτό ακριβώς είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα της παράστασης: ότι δεν δείχνει τη βία, τη γεννά μέσα από το παράλογο της καθημερινότητας.
Όλοι οι ηθοποιοί είναι εξαιρετικοί, με ερμηνείες υψηλής ακρίβειας και έντασης. Ο ρυθμός τους, η μεταξύ τους επικοινωνία, η κίνηση και το βλέμμα τους συνθέτουν ένα σύνολο απόλυτα ελεγχόμενο, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένο. Οι μεταπτώσεις από την υπερβολή στην απόγνωση γίνονται σχεδόν ανεπαίσθητα, κι έτσι η φάρσα μετατρέπεται σε εφιάλτη χωρίς προειδοποίηση. Η σκηνοθεσία αξιοποιεί πλήρως το ταλέντο τους: οι διάλογοι ρέουν με κινηματογραφική ταχύτητα, οι παύσεις έχουν βάρος, και κάθε σκηνή λειτουργεί σαν κομμάτι ενός καλά κουρδισμένου μηχανισμού, όπως άλλωστε και ο μηχανισμός που τελικά καταβροχθίζει και τους ίδιους τους ήρωες.
Ο Τριαρίδης επιλέγει τον τίτλο του με ακρίβεια: το «σφύριγμα του τρένου» είναι ήχος μνήμης και προειδοποίησης. Είναι το σφύριγμα των τρένων που οδηγούσαν στο Άουσβιτς, αλλά και ο απόηχος από τα πλοία που βουλιάζουν στα νερά της Μεσογείου. Το έργο μιλά για τη συνενοχή — τη σιωπή που σκοτώνει, τη γραφειοκρατία που εξαγνίζει τη συνείδηση, τον πολίτη που «απλώς κάνει τη δουλειά του». Με αυτόν τον τρόπο, η παράσταση δεν είναι μόνο πολιτική· είναι και βαθιά υπαρξιακή. Μιλά για τη φθορά της ευθύνης, για τον άνθρωπο που παύει να βλέπει τι υπογράφει, για το βλέμμα που συνηθίζει τη φρίκη.
Μετά το τέλος της παράστασης, ο ίδιος ο Θανάσης Τριαρίδης ήταν παρών, ανέβηκε στη σκηνή και απηύθυνε έναν μονόλογο–διάλογο με το κοινό. Αν και ειλικρινής στην πρόθεσή του να προκαλέσει προβληματισμό, η παρέμβαση αυτή μου φάνηκε περιττή. Το έργο είχε ήδη πει όσα χρειάζονταν — με δύναμη, σαφήνεια και συγκλονιστική δραματουργική ακρίβεια. Ο επίλογος, αντί να ενισχύσει το μήνυμα, υποβάθμισε την αυτονομία του ίδιου του θεάτρου και της σκηνοθετικής–ερμηνευτικής πρότασης που προηγήθηκε. Το κοινό είχε ήδη συγκλονιστεί. Δεν υπήρχε ανάγκη για επεξήγηση. Αυτό, όμως, δεν αφορά καθόλου στην παράσταση, αλλά στο μετά την παράσταση.
Η παράσταση «Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου» είναι ένα αριστοτεχνικά δομημένο θεατρικό γεγονός. Ένα έργο για τη συνενοχή, την αδιαφορία και τη βία του «κανονικού» ανθρώπου, ειπωμένο με σαρκασμό, ποίηση και ρυθμό. Μια δουλειά με καλλιτεχνική ωριμότητα και πολιτική τόλμη, που καταφέρνει να συνδυάσει την τραγωδία με την ειρωνεία και να αποκαλύψει, μέσα από το γέλιο, το πιο σκοτεινό πρόσωπο της κοινωνίας.
Το σφύριγμα του τρένου ακούγεται ακόμη — κι αυτή η παράσταση μάς αναγκάζει να σταθούμε, επιτέλους, να το ακούσουμε.