Επιμέλεια Συνέντευξης: Ελπινίκη Νίνου
Συνέντευξη με τη Φένια Παπαδόδημα για την παράσταση «Uccelli del Mar»
Παρασκευή 17 Οκτωβρίου – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Γιάννης Μαρίνος
Τα πουλιά της θάλασσας και το κοινό φως της Μεσογείου.
Η Φένια Παπαδόδημα παρουσιάζει ένα μοναδικό μουσικό ταξίδι στις παραδόσεις της Μεσογείου και της Ανατολής με το πρόγραμμα Uccelli del Mare, την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου στις 21.00, στην Αίθουσα Γιάννης Μαρίνος του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τη συνοδεύουν οι ταλαντούχοι μουσικοί Στέφανος Δορμπαράκης (κανονάκι), Θωμάς Μελετέας (ούτι), Δημοσθένης Καραχρηστοδούλος (πολίτικη λύρα) και Αλεξάνδρα Παπαστεργιοπούλου (κρουστά).
Το Uccelli del Mare δεν είναι απλώς μια μουσική παράσταση, αλλά μια ποιητική αναζήτηση της ταυτότητας, της ελευθερίας και της ανθρώπινης περιπλάνησης. Η κ. Παπαδοδήμα συνθέτει έναν ζωντανό διάλογο ανάμεσα στη μνήμη και τη φαντασία, αντλώντας έμπνευση από το κοινό μεσογειακό φως και τις φωνές των λαών που το μοιράζονται. Με αφορμή αυτή την παράσταση, μιλήσαμε μαζί της για τις φιλοσοφικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές διαστάσεις του έργου, αλλά και για την ανάγκη να ξαναβρούμε τις ρίζες της επικοινωνίας και της συνύπαρξης μέσα από την τέχνη.
Κυρία Παπαδόδημα, ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας και αυτή τη συνέντευξη. Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο. Τι σημαίνει για εσάς το Uccelli del Mar; Πώς γεννήθηκε αυτή η ποιητική φράση και τι ιστορίες ή εικόνες φέρει μέσα της;
Εδώ και πολλά χρόνια, από τότε που ζούσα στο Παρίσι μόνιμα και είχα την ευκαιρία, την ευλογία θα έλεγα, να μπορώ να ακούσω μουσικές απ’ όλο τον κόσμο πολύ συχνά, είχα γοητευτεί από συγκεκριμένες γυναικείες φωνές-καλλιτέχνιδες που έκαναν πολύ πριν από μένα σημαντικές έρευνες, προσφέροντας στο ευρύ κοινό μουσικές και τραγούδια της Μεσογείου, από τις αρχαιότερες Cantiguas, τα Σεφεραδίτικα της διασποράς, τη μουσική από το Μαρόκο μέχρι και τη Μικρά Ασία. Μιλώ για την Amina Alaoui, την Ρόζα Εσκενάζυ, την Μαρίκα Παπαγκίκα, την Esther Lamandier, την Σαββίνα Γιαννάτου και πολλές άλλες που αγαπώ ιδιαίτερα… Αυτά τα τραγούδια πράγματι μοιάζουν με θαλασσοπούλια που ταξιδεύουν από λιμάνι σε λιμάνι σε όλη τη Μεσόγειο.
Τα «πουλιά» λειτουργούν ως σύμβολα ελευθερίας, μετανάστευσης και ψυχής. Ποια πτυχή αυτού του συμβόλου σας αγγίζει περισσότερο;
Θα προσθέσω σε αυτά τα σύμβολα και το «πνεύμα», που είναι άρρηκτα δεμένο με την ψυχή. Το πουλί συμβόλιζε ανέκαθεν το πνεύμα. Το πνεύμα που είναι «αέριο», που είναι αέρας, αόρατο, ταχέως μετακινούμενο, «απανταχού παρόν».
Το Uccelli del Mar έχει έντονη υπαρξιακή και κοινωνική διάσταση: μιλά για την αναζήτηση ρίζας, για τον ξένο, για τον ταξιδιώτη. Σε ποιον “καιρό” συλλάβατε αυτό το έργο; Τι ανάγκη το γέννησε;
Η ιδέα για μία τέτοια πολύ ιδιαίτερη μουσική περιήγηση μου είχε έρθει πριν από χρόνια διαβάζοντας το παραμύθι του Πασκάλ Κινιάρ το οποίο θα ενσωματώσω στη συναυλία μας. Αυτό το παραμύθι με τίτλο «Το όνομα στην άκρη της γλώσσας», είναι ένα εκπληκτικό ταξίδι στη χώρα της Μνήμης, του Θανάτου, του Έρωτα. Στους διαφορετικούς σταθμούς αυτού του ταξιδιού μιλάμε αναπόφευκτα για το τι σημαίνει ρίζα, για το που βρίσκεται ο νοητός ή ο πραγματικός τόπος όπου ανήκουμε, για το τι είναι ξεριζωμός. Όλες αυτές οι σκέψεις ένα πράγμα μαρτυρούν. Την αναγκαιότητα της Μνήμης.
Συχνά στις δουλειές σας, η γυναικεία φωνή δεν είναι μόνο παρουσία αλλά και αντίσταση. Πώς τοποθετείται η γυναίκα μέσα στο ποιητικό σας σύμπαν;
Μ’ ενδιαφέρει πολύ η υπερβατική δυνατότητα της γυναικείας φύσης. Η ικανότητά της να χωρέσει, να συγχωρέσει, να κατανοήσει, να ξεπεράσει, ακόμη και τον εαυτό της, να προχωρήσει. Όλες αυτές οι γυναίκες που μ’ έχουν εμπνεύσει, με τις οποίες κατά καιρούς έχω κάνει «παρέα» είτε στη σκηνή του θεάτρου είτε μέσα από τα τραγούδια και τα βιβλία, υπήρξαν πρόσωπα που ξεπέρασαν τα όρια τους με κάθε πιθανό τρόπο. Κοινωνικά, ψυχολογικά, καλλιτεχνικά. Πρόσωπα που αφέθηκαν στο «πνεύμα» να τα σμιλεύσει σπάζοντας τα όρια του στενού τους εαυτού.
Το έργο έχει μια σχεδόν τελετουργική διάσταση, σαν επίκληση ή προσευχή, στα μάτια μου. Ποια είναι η σχέση σας με το ιερό και το τελετουργικό μέσα στην τέχνη;
Η τέχνη είναι ιερή κατά τη δική μου αντίληψη. Είναι μία ξεχωριστή κάθε φορά τελετουργία. Αλλιώς δεν είναι τέχνη. Κάθε τελετουργική πράξη, ασχέτως της φόρμας της, προϋποθέτει την μετατόπιση του παρατηρητή μέσα μας. Βγαίνουμε από την καθημερινή μας διάσταση και παρατηρούμε όσα συμβαίνουν από ένα διαφορετικό σημείο, συμμετέχοντας με όλο μας το παρελθόν και το μέλλον, ταυτόχρονα, σ’ αυτή την ιδιαίτερη «τελετή». Δεν μπορεί να υπάρξει τέχνη χωρίς αυτή την εσωτερική μετατόπιση.
Η μετανάστευση και η απώλεια του τόπου είναι θέματα που αγγίζουν βαθιά τη σημερινή εποχή. Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως “λιμάνι” για όσους δεν έχουν πια πατρίδα;
Ανέκαθεν η τέχνη ήταν το λιμάνι. Τουλάχιστον στην δική μου ζωή. Κι εγώ υπήρξα μετανάστρια για πολλά χρόνια στο Παρίσι, κι έχω πολύ έντονα νιώσει τον νόστο της επιστροφής. Αρχικά πίστευα ότι νοσταλγούσα την Ελλάδα σαν χώρα, τώρα όμως έχω καταλάβει ότι η αληθινή πατρίδα ήταν η ελληνική γλώσσα, ο λόγος, η ελληνική και κυρίως η βυζαντινή μουσική.
Από τη Μήδεια και την Πηνελόπη μέχρι τη Ρόζα Εσκενάζυ και τις σύγχρονες ηρωίδες, οι μορφές σας μοιάζουν να ταξιδεύουν στον χρόνο. Πώς διαλέγετε τις φωνές που “καλείτε” κάθε φορά στη σκηνή;
Το ενδιαφέρον στη σκηνή είναι πάντα η σύγκρουση. Μου αρέσει να συνομιλώ με φωνές μου έζησαν μέσα σε ανελέητες συγκρούσεις. Το να συμπορευθώ μπροστά στα μάτια του θεατή με τον αγώνα τους, είναι ένα είδος συλλογικής ψυχανάλυσης και θεραπείας. Ο θεατής – ακροατής προβάλλει την δική του βιογραφία όταν εγώ μεταφέρω την ιστορία ενός προσώπου. Συνδιαλέγεται νοερά με ό, τι συμβαίνει στη σκηνή. Και κατά κάποιο τρόπο σχετίζεται ψυχολογικά και υπαρξιακά μέσα από μία διαδικασία προσωπικής, εσωτερικής του ταύτισης και εποπτείας.
Η ιστορία και η μνήμη εμφανίζονται συχνά στα έργα σας με ποιητικό τρόπο. Πώς τις αντιμετωπίζετε: ως βάρος, ως έμπνευση ή ως καθρέφτη του παρόντος;
Νομίζω ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προσδιορίσει κανείς τη μνήμη, από αυτόν που χρησιμοποίησε ο Πασκάλ Κινιάρ στο παραμύθι του, «Το όνομα στην άκρη της γλώσσας», που θ’ ακούσουμε στην μουσική αυτή παράσταση. Η μνήμη είναι μεγάλη έμπνευση, δύναμη, είναι σίγουρα καθρέφτης του τώρα, αλλά πάνω απ’ όλα η ουσιαστική σχέση μας με τη μνήμη, είναι ένας αγώνας. Αγώνας για επιβίωση, για κατάκτηση της προσωπικής ταυτότητας, είναι ένας διαρκής αγώνας δρόμου. Όταν αυτός ο αγώνας γίνεται με παρονομαστή την αγάπη, τότε είναι πιο ανάλαφρος αλλά παραμένει τρομερά απαιτητικός.
Το έργο σας συνομιλεί με το τοπίο και τους ήχους της Μεσογείου. Ποια κοινά στοιχεία πιστεύετε ότι ενώνουν τους λαούς της — στην τέχνη, στη μουσική, στη μνήμη ή στον τρόπο που αφηγούνται την απώλεια και τη ζωή;
Ένα κοινό στοιχείο των περισσότερων λαών της Μεσογείου είναι η μετακίνηση και η συνύπαρξη με διαφορετικούς λαούς. Η αποδοχή. Η συμβίωση με ανθρώπους διαφορετικής θρησκείας, νοοτροπίας, ιστορίας. Πολιτισμικά τα ρεύματα αυτά τόσο στη μουσική όσο και στις άλλες τέχνες, αναμειγνύονται, δανείζονται το ένα από το άλλο, και οι μουσικοί ενσωματώνουν κάθε νέο στοιχείο που αποτελεί πηγή έμπνευσης και διεύρυνσης της μουσικής πράξης.
Στο Uccelli del Mar υπάρχει κάτι βαθιά φιλοσοφικό — ένας στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη φύση, στο τέλος και στην αρχή. Αν το έργο ήταν μια ερώτηση, ποια θα ήταν;
“Ποια φωνή θα ήθελα να πάρω μαζί μου φεύγοντας απ’ τη ζωή;” Και τέλος: τι εύχεστε να “πάρει μαζί του” ο θεατής φεύγοντας από αυτή την παράσταση; Μία δυνατή διεύρυνση της οπτικής γωνίας της καθημερινότητας του και της τοποθέτησης του μέσα σ’αυτή. Το ότι ίσως, το πιο σημαντικό κομμάτι του χρόνου που ζούμε, να βρίσκεται έξω από τις στενές οικογενειακές και προσωπικές μας επιδιώξεις. Μία ματιά απελευθερωτική και αναζωογονητική εντέλει!
Ανυπομονούμε για τη συναυλία στις 17 Οκτωβρίου!
Περισσότερες πληροφορίες εδώ:
https://palcoscenico.gr/fenia-papadodima-uccelli-del-mare-megaro-mousikis-athinwn/